Долбоору жөнүндө
Өлкөдөгү эң ири энергетикалык долбоор: Кыргыз Республикасы CASA-1000дин алкагында электр чубалгыларынын курулушу башталгандыгын жарыялады
- Кыргызстан ушул жылдын февраль айынан баштап CASA-1000дин алкагында электр чубалгыларынын курулушун баштоого даяр. Алгач жумуш Баткен облусунан башталып, андан кийин Ош жана Жалал-Абад облустарында уланат.
- CASA-1000 Борбор Азиянын энергетикалык тутумдарын Түштүк Азия - Кыргызстан, Тажикстан, Ооганстан жана Пакистан менен байланыштырууга, эл аралык стандарттарга ылайык электр энергиясы менен соода жүргүзүү механизмдерин иштеп чыгууга багытталган.
- Долбоордун алкагында, керектүү электр тармактар комплексин модернизацияланып, жаңы подстанциялар жана жогорку чыңалуудагы электр берүү линиясын курулат. Бул Кыргызстан менен Тажикстанга жайында ашыкча электр энергиясын Пакистан менен Ооганстанга экспорттоого мүмкүнчүлүк берет.
Кыргызстанда инфраструктуралык объектилерди Түркиялык MİTAŞ компаниясы курат. Ал төрт мамлекетте тең долбоордун консультант уюму болгон Эл аралык каржы корпорациясынын жардамынын негзинде тендер аркылуу тандалып алынган.
Курулуштун башталышы тарыхый учур. Долбоор боюнча сүйлөшүүлөр 2007-жылы Кабулда Борбордук жана Түштүк Азия регионалдык электр энергия рыногун өнүктүрүү боюнча өз ара түшүнүшүү жөнүндө меморандумга кол коюлганда башталган. 2008-жылы төрт мамлекеттин биринчи өкмөттөр аралык кеңеши Исламабадда өтүп, анда бир катар негизги чечимдер кабыл алынган. Анын ичинде тараптар долбоордун техникалык-экономикалык негиздемесин иштеп чыккан. Документти иштеп чыгуу 2011-жылга чейин созулган. Натыйжада, анын бардык катышуучулары - Кыргызстан, Тажикстан, Пакистан жана Ооганстан үчүн CASA-1000ди ишке ашыруу пайдалуу болору белгилүү болду.
Курулуштун башталышы тарыхый учур. Долбоор боюнча сүйлөшүүлөр 2007-жылы Кабулда Борбордук жана Түштүк Азия регионалдык электр энергия рыногун өнүктүрүү боюнча өз ара түшүнүшүү жөнүндө меморандумга кол коюлганда башталган. 2008-жылы төрт мамлекеттин биринчи өкмөттөр аралык кеңеши Исламабадда өтүп, анда бир катар негизги чечимдер кабыл алынган. Анын ичинде тараптар долбоордун техникалык-экономикалык негиздемесин иштеп чыккан. Документти иштеп чыгуу 2011-жылга чейин созулган. Натыйжада, анын бардык катышуучулары - Кыргызстан, Тажикстан, Пакистан жана Ооганстан үчүн CASA-1000ди ишке ашыруу пайдалуу болору белгилүү болду.
CASA-1000дин коммерциялык эксплуатациясы бардык керектүү инфраструктуралар бүткөндө, эки жылдан кийин башталат. Ага чейин алдыда жалпысынан 1,4 миң чакырым электр зымдарын тартуу жана Тажикстан менен Пакистанда конвертердик көмөк чордондорду куруу керек.
"Датка" көмөкчордонунда ушул электр берүү чубалгысы үчүн атайын курула турган 500 кВ кубаттуулуктагы электр берүү чубалгысынын үчтөн бир бөлүгү (узундугу 455 чакырым) Кыргыз Республикасынын аймагы аркылуу өтөрү белгиленди, ал жерден Жалал-Абад, Ош жана Баткен облустары аркылуу Тажикстандын чек арасына чейин созулат. Негизинен электр берүү чубалгысы ушул үч региондун калк аз жашаган аймактары аркылуу, линиянын курулушуна жакын жайгашкан болжол менен 25 калктуу конушту аралап өтөт.
"Датка" көмөкчордонунда ушул электр берүү чубалгысы үчүн атайын курула турган 500 кВ кубаттуулуктагы электр берүү чубалгысынын үчтөн бир бөлүгү (узундугу 455 чакырым) Кыргыз Республикасынын аймагы аркылуу өтөрү белгиленди, ал жерден Жалал-Абад, Ош жана Баткен облустары аркылуу Тажикстандын чек арасына чейин созулат. Негизинен электр берүү чубалгысы ушул үч региондун калк аз жашаган аймактары аркылуу, линиянын курулушуна жакын жайгашкан болжол менен 25 калктуу конушту аралап өтөт.
Айлана чөйрө жана терс таасирлер
Долбоорду иштеп чыгууда электр чубалгыларынын айлана-чөйрөгө жана адамдарга тийгизген таасирин изилдөөгө - "Экологиялык жана социалдык таасирди баалоо" (ЭСТБ) эл аралык ассоциациясы эбегейсиз салым кошту. Документке ылайык, электр өткөргүч линиясынын курулушу кыска мөөнөттүү болуп, айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин заманбап ыкмаларды колдонуу менен азайтууга болору белгилүү болду. Электр линияларынын жергиликтүү тургундарга тийгизген таасирин жөнгө салуунун бир жолу - бул туурасы 90 метр болгон курулуш коридорун аныктоо болуп саналат. Бул аймакта эч кандай үй чарбалары болбошу керек. Кыргызстанда жогорку чыңалуудагы электр берүү чубалгыларын тартуу үчүн (санитардык-коргоо зоналары) түзүлгөн.
Ушуга байланыштуу, долбоорду аткаруучу агенттик "Кыргызстандын Улуттук электр тармагы" ААК тургундарды көчүрүү боюнча тиешелүү иштерди жүргүзүп жатат. НЭСК үйлөрү бошотулган жашоочулар менен тыгыз кызматташтыкта, көчүрүү боюнча иш-чаралардын планын даярдады. Ошол эле учурда, көчүрүү саясатынын негизги компоненти болуп, андан мүмкүн болушунча алыс болуу эсептелет. Жерди алуу жана адамдардын мүлкүн бузуу муктаждыгын азайтуу максатында, электр берүү линиясынын эң оптималдуу долбоорлоо варианты кабыл алынды. Ага ылайык, долбоордун айлана-чөйрөгө жана адамдарга тийгизген таасири минималдаштырылды.
Курулуш аяктагандан кийин, электр берүү чубалгыларынын астындагы жана жанындагы жер тилкелери коопсуз деп аталган ченемдерди бузбастан, айыл чарба өсүмдүктөрүн өстүрүү, асыл тукумдуу мал жаюу жана социалдык инфраструктураларды куруу үчүн пайдаланса болорун талдоо көрсөткөндүгүн кошумчалайбыз.
Иш башталгандан тартып, төрт мамлекетте тең (Кыргызстан, Тажикстан, Ооганстан, Пакистан) электр берүү линиясынын боюнда жайгашкан жергиликтүү жамааттар ар бир экспорттолгон киловатт-сааттан төмөнкүдөй үлүштө 0,1 центтен чегерүүлөрдү алышат: 50% - Ооганстанга жана 50% - Кыргызстанга, Тажикстанга жана Пакистанга да бирдей өлчөмдө жардам берилет. Жардам муну менен эле токтобойт.
Курулуш аяктагандан кийин, электр берүү чубалгыларынын астындагы жана жанындагы жер тилкелери коопсуз деп аталган ченемдерди бузбастан, айыл чарба өсүмдүктөрүн өстүрүү, асыл тукумдуу мал жаюу жана социалдык инфраструктураларды куруу үчүн пайдаланса болорун талдоо көрсөткөндүгүн кошумчалайбыз.
Иш башталгандан тартып, төрт мамлекетте тең (Кыргызстан, Тажикстан, Ооганстан, Пакистан) электр берүү линиясынын боюнда жайгашкан жергиликтүү жамааттар ар бир экспорттолгон киловатт-сааттан төмөнкүдөй үлүштө 0,1 центтен чегерүүлөрдү алышат: 50% - Ооганстанга жана 50% - Кыргызстанга, Тажикстанга жана Пакистанга да бирдей өлчөмдө жардам берилет. Жардам муну менен эле токтобойт.
Коомчулукту
колдоо долбоору
колдоо долбоору
CASA-1000 жергиликтүү жамаатты колдоо долбоору өлкөдөгү максаттуу айылдардын жашоочуларын кандайдыр бир ишти пландаштырууга, чечим кабыл алууга, ишке ашырууга, жергиликтүү деңгээлде инвестицияларды мониторингдөөгө жана баалоого катышууга, ошондой эле потенциалды арттыруучу иш-аракеттерге негизделген. CASA-1000 жергиликтүү жамаатты колдоо долбоору Кыргыз Республикасында Коомчулукту Өнүктүрүү жана Инвестициялоо Агенттиги (АРИС) тарабынан Ага Хан Фонду менен биргеликте ишке ашырылып, Ош, Жалал-Абад жана Баткен облустарындагы 77 калктуу конушту (36 айылдык аймак жана 5 шаар) камтыйт.
Коомчулукту колдоо долбоорун каржылоонун жалпы суммасы 11 миллион долларга бааланып, анын 10 миллион долларын Эл аралык Өнүктүрүү Ассоциациясы бөлүп берген. Ал эми 1 миллион долларын көп тараптуу Ишеним фонду бөлгөн. Долбоор үч багытта ишке ашырылууда: электр менен жабдууну жакшыртуу, социалдык инфраструктураны жөнгө салуу жана киреше алып келүүчү объектилерди каржылоо. Коомчулуктун мүчөлөрү артыкчылыктуу багыттарды өз алдынча аныкташат, гранттар боюнча чечимдерди кабыл алышат, айылдык долбоорлорду жүзөгө ашырууга жардам беришет жана алардын аткарылышын көзөмөлдөшөт.
Электр зымдарына жакын жайгашкан бардык айылдар электр линиясынын жакындыгына, ошондой эле калктуу конуштун көлөмүнө жана анын муктаждыгына жараша тигил же бул колдоону алышат:
АРИСтин адистери буга чейин жергиликтүү тургундарды социалдык мобилизациялоо боюнча калктын муктаждыктарын талдоодо кеңири масштабдуу кампания жүргүзүшкөн. Учурдагы кырдаалды эске алуу менен COVID-19 жайылтпоо максатында, жамааттар менен иштөөгө өзгөртүүлөр киргизилди. Долбоорду ишке ашырууда натыйжалуулукка жетишүү үчүн АРИСтин кызматкерлери жаңы чакырыктарга жана шарттарга ылайыкташтырылат. Дүйнөлүк Банктын жардамы менен бенефициарлардын талкуулоо аянтчасы үчүн онлайн платформа иштелип чыкты. Бул жерде сиз жергиликтүү жашоочулар үчүн актуалдуу болгон чакан долбоорлорду тандап алуунун артыкчылыктуу багыттары боюнча өз пикириңиз менен бөлүшсөңүз болот жана жергиликтүү жамаатты колдоо долбоорун ишке ашыруу боюнча видео жана аудио билдирүүлөрдү калтыра аласыз. Жалпысынан, жамааттарда социалдык мобилизацияны жүргүзүүдө инновациялык IT технологиялар жана максаттуу топтор менен иштөөнүн салттуу (жолугушуулар, тегерек столдор, угуулар) ыкмалары айкалышат. Албетте, андай учурда санитардык стандарттарга толук жооп берилет жана социалдык дистанция сакталат.
Бүгүнкү күнгө чейин биринчи багытта - электр менен жабдууну жакшыртуу боюнча ар бир калктуу конушта иштин көлөмү аныкталды. Жаңы курулуш жана оңдоо иштери «Ошэлектро» ААК жана «Жалалабадэлектро» аркылуу жүргүзүлүп, андан кийин ушул уюмдардын балансына өткөрүлүп берилет. Баса, долбоор аяктагандан кийин, алар андан ары эксплуатациялоо жана техникалык тейлөө үчүн жооп беришет.
Ушул жылдын экинчи кварталынан баштап АРИС жамааттарда экинчи багыт - социалдык инфраструктураны өркүндөтүү боюнча иштей баштайт. Ал эми 2021-жылдын экинчи жарымында үчүнчү багыт - киреше алып келүүчү объектилерди каржылоо жигердүү ишке ашырылат. CASA -1000 жергиликтүү жамаатты колдоо долбооруна аялдар менен жаштарды тартууга өзгөчө көңүл бурулат.
Электр зымдарына жакын жайгашкан бардык айылдар электр линиясынын жакындыгына, ошондой эле калктуу конуштун көлөмүнө жана анын муктаждыгына жараша тигил же бул колдоону алышат:
- Электр берүү линиясынан 1,5 км алыстыктажайгашкан айылдар айылдын электр менен жабдууну жана инфраструктурасын жакшыртуу үчүн чакан гранттарды;
- Электр чубалгыларынын таасир коридорунун бардык айыл аймактары киреше алып келүүчү объектилерди, айрыкча жаштар үчүн уюштурууда колдоо алышат. Каржылоо жергиликтүү жамааттардын катышуусу менен конкурстук негизде тандалып алынган 30 объектке чейин пландаштырылууда.
АРИСтин адистери буга чейин жергиликтүү тургундарды социалдык мобилизациялоо боюнча калктын муктаждыктарын талдоодо кеңири масштабдуу кампания жүргүзүшкөн. Учурдагы кырдаалды эске алуу менен COVID-19 жайылтпоо максатында, жамааттар менен иштөөгө өзгөртүүлөр киргизилди. Долбоорду ишке ашырууда натыйжалуулукка жетишүү үчүн АРИСтин кызматкерлери жаңы чакырыктарга жана шарттарга ылайыкташтырылат. Дүйнөлүк Банктын жардамы менен бенефициарлардын талкуулоо аянтчасы үчүн онлайн платформа иштелип чыкты. Бул жерде сиз жергиликтүү жашоочулар үчүн актуалдуу болгон чакан долбоорлорду тандап алуунун артыкчылыктуу багыттары боюнча өз пикириңиз менен бөлүшсөңүз болот жана жергиликтүү жамаатты колдоо долбоорун ишке ашыруу боюнча видео жана аудио билдирүүлөрдү калтыра аласыз. Жалпысынан, жамааттарда социалдык мобилизацияны жүргүзүүдө инновациялык IT технологиялар жана максаттуу топтор менен иштөөнүн салттуу (жолугушуулар, тегерек столдор, угуулар) ыкмалары айкалышат. Албетте, андай учурда санитардык стандарттарга толук жооп берилет жана социалдык дистанция сакталат.
Бүгүнкү күнгө чейин биринчи багытта - электр менен жабдууну жакшыртуу боюнча ар бир калктуу конушта иштин көлөмү аныкталды. Жаңы курулуш жана оңдоо иштери «Ошэлектро» ААК жана «Жалалабадэлектро» аркылуу жүргүзүлүп, андан кийин ушул уюмдардын балансына өткөрүлүп берилет. Баса, долбоор аяктагандан кийин, алар андан ары эксплуатациялоо жана техникалык тейлөө үчүн жооп беришет.
Ушул жылдын экинчи кварталынан баштап АРИС жамааттарда экинчи багыт - социалдык инфраструктураны өркүндөтүү боюнча иштей баштайт. Ал эми 2021-жылдын экинчи жарымында үчүнчү багыт - киреше алып келүүчү объектилерди каржылоо жигердүү ишке ашырылат. CASA -1000 жергиликтүү жамаатты колдоо долбооруна аялдар менен жаштарды тартууга өзгөчө көңүл бурулат.
1 миллиард
долларлык долбоор
долларлык долбоор
Долбоордун жалпы наркы 1,1 миллиард долларды түзөт, анын 185 миллион доллары донорлор - Дүйнөлүк банк, Ислам өнүктүрүү банкы жана Европа инвестициялык банкы тарабынан каржыланган Кыргызстандын бир бөлүгү.
Белгилей кетсек, республикага каржылоо 25-40 жылдык мөөнөткө жеңилдетилген шарттарда берилген. Бирок, Кыргызстан 15 жыл ичинде электр энергиясын экспорттоо менен бардык инвестицияларды кайтарып алууну пландап жатат.
Белгилей кетсек, республикага каржылоо 25-40 жылдык мөөнөткө жеңилдетилген шарттарда берилген. Бирок, Кыргызстан 15 жыл ичинде электр энергиясын экспорттоо менен бардык инвестицияларды кайтарып алууну пландап жатат.
If a building becomes architecture, then it is art
Май айынан сентябрга чейин Кыргызстанга жайкы электр энергиясын жыл сайын жеткирүү Пакистанга жана Ооганстанга 500 миллиондон 1,5 миллиард киловатт-саатка чейин же жалпы санынын 40% түзүшү керек. Калган 60% Тажикстандан экспорттолот. Демек, Кыргызстандын жашоочулары электр энергиясынын жетишсиздигин сезишпейт. Ички керектөөчүлөрдүн суроо-талабы биринчи орунда болот.
Кыргызстандын Түштүк Азияны электр энергиясы менен камсыз кылуу боюнча милдеттенмелери эки деңгээлге бөлүнгөндүгүн белгилей кетүү маанилүү. Биринчиси, кепилденген экспорттун минималдуу көлөмү, ал эми экинчи деңгээлге ылайык электр энергиясынын көлөмү - кошумча. Эгерде зарыл болсо, республика аларды жылдар бою бөлүштүрө алат. Мисалы, биринчи жылы Кыргызстан Пакистан менен Ооганстанга 377 млн кВт/саатты камсыз кылышы керек, дагы 881 миллион кВт. мүмкүнчүлүк болсо биринчи жылы экспорттолот. Мындай мүмкүн болбогон учурда, электр энергиясынын көлөмү экинчи же үчүнчү жылга которулат ж.б.
Кыргызстан ала турган долбоордун негизги пайдасы - жыл сайын электр энергиясын экспорттоодон болжол менен 80 миллион доллар. Сумма республика үчүн ыңгайлуу болгон тарифтен турат, бул ички керектөөчүлөр үчүн чыгымдын пайда болушуна таасир этпейт. Ал бардык инвестицияларды гана жапппастан, жогорку киреше берет деп күтүлүүдө.
Эске салсак, өлкө ичинде калк үчүн электр энергиясынын баасы 1 киловатт саатына 0,77 сомдон 2,16 сомго чейин белгиленген. АКШ валютасы боюнча жогорку чеги 0,025 доллардан төмөн. Мындай тарифтик саясат менен энергетикалык объектилерди модернизациялоо, айрыкча жаңы кубаттуулуктарды куруу мүмкүн эмес. Бул республиканын эгемендүүлүгүнүн бүткүл тарыхындагы энергетикалык тармактагы биринчи коммерциялык максатка ылайыктуу долбоор. Бул Кыргызстанга энергетика тармагынын инфраструктурасын жаңыртууга жакшы мүмкүнчүлүк берет.
Башкы келишимге ылайык, CASA-1000 долбоорунун коммерциялык иши башталгандан тарта, ал 15 жыл иштейт, бирок акысыз энергия болсо, ал чексиз болуп калат. Ушуга байланыштуу жаңы генерациялык кубаттуулуктарды куруу зарылдыгы келип чыгууда. Тармактагы эксперттер энергетикалык долбоор Кыргызстанга жаңы ГЭСтердин курулушуна кызыкдар инвесторлорду тартат деп ишенишет. Бул божомол Түштүк Азиядагы электр энергиясына болгон жана туруктуу өсүп жаткан суроо-талапка, ошондой эле өлкөлөр ортосундагы ресурстардын наркындагы айырмачылыктарга негизделген.
Демек, CASA-1000дин узак мөөнөттүү иштешинин бардык келечеги бар жана ошого жараша өлкө үчүн да, жергиликтүү жамаат үчүн дагы жеңилдиктер болот.
CASA - 1000
Документация